Odznaki rosyjskie cz.5 Wstęgi nagrodowe
Odznaki rosyjskie cz.5 Wstęgi nagrodowe.
Któż z kolekcjonerów militariów zwłaszcza pierwszowojennych w tym rosyjskich nie zna charakterystycznej wstęgi nagrodowej?
Chyba niewielu.
Wstęga ta jest częstym ,gościem" wielu dyskusji forumowych, profilowanych grup serwisów społecznościowych. Jest gościem, niemniej zauważyłem że coraz rzadszym. Trendem kolekcjonerskim pozyskiwaniu walorów do zbioru cały czas pozostają zakupy i wymiana kolekcjonerska. I tutaj powoli dochodzimy do sytuacji, że o ile z pozyskaniem bagnetu, klamry, manierki problemów większych nie ma, to w przypadku okazów falerystycznych jest z tym coraz gorzej. Jeżeli już nas coś przyzwoitego trafiamy, to zapomnijmy o okazyjnych cenach. Trafiamy okazy które w ciągu 1-2 lat podrożały kilkukrotnie. I zaczęły znikać z ofert handlowych. Czym jest o spowodowane? Przyczyn jest moim zdaniem kilka. Przyczyną pierwszą jest występująca w dobie inflacji potrzeba ,,tezauryzacji". Co prawda tezauryzowane są najczęściej walory pieniężne w dobrych kruszcach, ale również i walory kolekcjonerskie. Sam zauważyłem u siebie niechęć do spieniężania pewnych okazów z własnych zbiorów, na rzecz ewentualnej wymiany. Znikanie z rynku kolekcjonerskiego pewnych walorów winduje ceny. Kolejnym elementem jest niemożność pozyskania większej ilości walorów falerystycznych. Domowe szufladowe kolekcje się wyczerpały, podobnie zapewne (chociaz nie mam pewności) jest w przypadku pozyskiwania artefaktów w trakcie poszukiwań terenowych. Tematu dokładnie nie znam, ale tak słyszałem. Ostatnim elementem tej triady jest obawa przed zakupem falsyfikatów, których produkcja bardzo przybrała na sile. Fałszuje sie wszystko, wytwarzając ,,kopie kolekcjonerskie" o coraz lepsze jakości praktycznie nie do odróżnienia od oryginałów. Fałszuje się nawet pospolite walory, niekoniecznie unikaty.
I w taki sposób podsumowując należy chyba spojrzeć na dostępność wstęg nagrodowych. Bo wiele ich na rynku nie ma.
W przypadku wstęg jest jeszcze problem techniczny. Wstęga to kawałek dosyć delikatnej blachy, kruchej, zwłaszcza gdy przebywa w niesprzyjających warunkach glebowych, jej stan może pozostawiać wiele do życzenia. Często to tylko jej fragmenty. Jeżeli zdamy sobie sprawę z tego, że była mocowana na czapce, to mogła być często obłamywana, mogła pękać, etc. Tutaj rodzi sie kolejna zagadka. Wstęga nagrodowa nie była standardową ozdobą czapek polowych. Owszem na zimowych ,,papachach" nosiło sie ją często, ale również nie można powiedzieć, ze właściciel takiej czapki chętnie nosił błyszczącą blachę i wskazywał wrogiemu strzelcowi gdzie ma mierzyć z karabinu...
Jest to dosyć zagadkowa historia, jako, że od momentu wybuchu Wielkiej Wojny, a w sumie od wojny rosyjsko - japońskiej, dążono raczej do wdrażania maksymalnego kamuflażu...
Zagadkowa sprawa za chwile przestanie być aż tak zagadkowa, jako, że cokolwiek na ten temat napiszemy ;-)
Trzeba umocować w czasie początki tej wstęgi.
Zaczynamy od wojen napoleońskich.
Generał Kutuzow 13 kwietnia 1813 roku po raz pierwszy wprowadza formę nagrody zbiorowej dla danej jednostki, oddziału, w postaci tarczy z napisem «За отличие». Dodajmy, dla jednostki wojskowej, która nie miała prawa posiadania sztandaru jak przykładowo niektóre pułki, które można było wyróżniać odpowiednimi nagrodami na sztandarach i sztandarami nagrodowymi. Ta zasada utrzyma sie do końca istnienia wstęg nagrodowych.
Nad tym kim był generał Kutuzow, na którym tak bardzo ,,przejechał się" Napoleon Bonaparte chyba nie trzeba sie rozwodzić.
Wspomnieć jednak należy, bo generał Kutuzow był ciekawą osobowością. Stał się bohaterem, dlatego, że istniało takie zapotrzebowanie jak to określił jeden z historyków. Pomimo przeróżnych opinii na temat jego bardzo niemoralnego prowadzenia i wątpliwych talentów wojskowych do tego stopnia że nazwano go nawet ,,bitnym leniem".
.jpg) |
| Generał Kutuzow - źródło Internet domena publiczna |
Słabość do kobiet i sybaryckie podejście do życia nie pozbawiły go pewnych cech wytrwałości, które pozwoliły mu na odniesienie sukcesów, tak trochę z przymrużeniem oka.. Postać to bardzo ciekawa i można było nim sporo napisać, ale nie jest on głównym tematem naszej dyskusji, więc sobie odpuszczamy osobę generała Kutuzowa, pozostając przy wprowadzonej przez niego jako głównodowodzącego armia rosyjską odznace dla żołnierzy «За отличие».
Tłumaczenie tego zwrotu nie jest łatwe i pozostając przy translatorze chyba sensownie jest to określić jako ,,dla wyróżnienia". Tego sie trzymajmy.
Jak wyglądała pierwsza odznaka?
 |
| Pierwowzór wstęgi nagrodowej z 1813 - źródło Internet domena publiczna |
 |
| Opis regulaminowy na czako grenadierskie - źródło Internet domena publiczna |
I jak widzimy pierwsze odznaki wyróżniające było do czego przyczepić. Mówimy o nakryciu głowy. Zmiany wyglądu odznaki z tarczy na taśmę nie wywołały żadnych zmian w mocowaniu, aż do zmiany nakryć głowy. Tutaj w kwestii wzoru odznaki, wystąpiła niejako ,,mała rewolucja" wyglądu, ale na krótko. Otóż niektóre z pułków otrzymały odznaki w formie wstęgi z napisem ,,Za wyróżnienie z 14 sierpnia 1813 r". Była to wstęga będąca prekursorem późniejszych wstęg, podobnie jak wstęga tez przyznawana w latach 1813-14 z napisem ,,Za wyróżnienie". Wstęga wyróżniała żołnierzy jednostek biorących udział w bitwie pod Katzbach czyli Kaczawą.
 |
| Bitwa pod Katzbach (Kaczawą) - źródło Internet domena publiczna |
Co prawda bitwa opisywana jest jako bitwa rozegrana 26 sierpnia ale musimy wziąć poprawkę na odmienność kalendarza juliańskiego od gregoriańskiego !! Bitwa była niezaprzeczalnym triumfem nad armią napoleońską.
Poniżej zdjęcia wstęg.
 |
| Wstęga nadawana w 1815 za bitwę kaczawską - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
 |
| Wstęga ,,ogólnowojskowa" - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
W 1817 zakończono ta ,,anarchię" nakazując wykonywanie odznak tylko w postaci tarczy.
Rok 1828 przynosi rewolucję ,,w drugą stronę" czyli wprowadzono znowuż wstęgi :-) Ilość wstęg bardzo denerwowała niektórych, to znaczy wcześniej nagrodzonych za inne bitwy, ponieważ pomimo iż czapki były wysokie, to zaczynało brakować miejsca na nich. W 1857 roku wprowadzono wstęgi z nazwami nadań w konkretnej bitwie. Z tego co mi wiadomo, pozostawiono jedynie najbardziej spektakularne dokonanie bitewne. Ale też spotyka się wstęgi bardziej ogólnie traktujące jakiś konflikt. I od teraz wstęga przybrała formę wszystkim znaną.
_hf%20(2).jpg) |
| Wstęga nadawana za wojnę turecką - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
Rok 1868 przynosi zmianę wielkości znaków, 1878 to rok, w którym wprowadzono wypełnianie tłoczeń znaków czarną farbą. W 1899 roku zmniejszono wielkość odznaki. Reforma mundurowa roku 1909 wprowadziła ceremonialne nakrycia głowy (mundur galowy) i odznaka zaczęła się pokazywać wyłącznie na galowych nakryciach głowy nie licząc słynnych zimowych ,,papach". Papachy nosili również Kozacy o czym pamiętamy oczywiście :-) Podczas wojny kaukaskiej 23 pułki i brygady artylerii otrzymały insygnia zbiorowe na nakryciach głowy, i tak przykładowo trochę statystyki: Za wojnę wschodnią (krymską) - 37 jednostek, za kampanie w Azji Środkowej - 15 jednostek. Za udział w tych akcjach odznaczenia otrzymały także pułki Gwardii - oficjalnie od roku 1882. Podczas wojny rosyjsko-japońskiej 1904-1905 insygnia mogło otrzymać 59 różnych pułków, brygad artylerii oraz baterii kozackich.
 |
| Zdjęcie różnych formacji z przykładem mocowania wstęgi na czapkach ubioru galowego - źródło Internet domena publiczna |
Niektóre z jednostek nie posiadające nakryć głowy w formie galowej, nosiły wstęgi jedynie na czapkach zimowych.
.jpg) |
| Kozacy i mocowanie wstęgi na czapie- źródło Internet domena publiczna strona |
Oficerowie takich jednostek nosili wyróżnienia w postaci napierśników, z analogicznymi napisami jak u zwykłych żołnierzy, plus dodany orzeł rosyjski - nakładany.
 |
| Napierśnik - ryngraf nadawany oficerom - źródło Internet domena publiczna |
 |
| Napierśnik - ryngraf nadawany oficerom - źródło Internet domena publiczna strona |
Rok 1913 to kolejna reforma mundurowa. Zasady odnośnie mundurów paradnych i czap zimowych utrzymano w mocy. I teraz staje się jasne, że biorąc pod uwagę mundury polowe, to możemy się spodziewać, że jedynie miejsca potyczek czy bitew rozgrywających się w porach roku, wymuszających noszenie ciepłych dużych czap powinno obfitować w takie znaleziska. Czy tak jest w rzeczywistości? Sztywne nakrycia głowy najdłużej utrzymują sie w kawalerii, ale reformy Mikołaja II i tutaj nie pozostawiają zbyt szerokiego marginesu swobody. Huzarskie czapy, kaski, ułańskie czapki zostają zastąpione przez ogólnowojskowe nakrycia głowy, czyli modele znane nam wszystkim. A na nich miejsca na wstęgi nie ma... Oczywiście cały czas mamy na myśli umundurowanie polowe. Jednakże pewne podejrzenia nasuwają się same, są one związane z oddziałami kawalerii szeroko pojętej. Tutaj możliwości odnalezienia takiej wstęgi na miejscu potyczki oddziałów jazdy wydaje się bardzo prawdopodobna, jako że kawaleria najdłużej kultywowała podejście zachowawcze w reformie mundurowej. Nie tylko w Rosji. Oczywiście to tylko teoria, jako, że specyfika takich odkryć jest mi bliżej nieznana. Dodatkowo jak weźmiemy pod uwagę pewne ograniczenia do jednostek nie posiadających sztandarów ,,nagrodowych", o czym pisałem, to gmatwa sie to jeszcze bardziej. A tylko takie jednostki posiadały wstęgi, jak już napomknąłem, plus oczywiście jednostki gwardyjskie. System bardzo skomplikowany, ale jak sie ktoś wczyta w literaturę - to w miarę zrozumiały.
Poopowiadaliśmy sobie o sprawach ogólnych, to teraz warto by było przejść do pewnych konkretów. Jeszcze tylko kilka słów o dokładanych orłach do wstęg nagrodowych. Widok jakim na futrzanych czapach była wstęga nagrodowa, zapewne nie jest czymś rzadkim na zdjęciach. Ale pytania budzą dwie kwestie. Dlaczego na niektórych czapkach znalazł sie zamiast typowego ,,bączka" czyli kokardy rosyjskiej orzeł i wstęga, a niekiedy orzeł ze wstęgą i dodatkowo kokarda?
 |
| Strzelec 1 baterii gwardyjskiej 1 brygady artylerii w mundurze wz. 1882 - zdjęcie ze zbiorów N.N. Carewa |
Skąd czasami na niektórych nakryciach głowy wcale nie ma orła tylko gwiazda i nad nią wstęga?
Otóż elementy te to ozdoby galowych nakryć głowy. W warunkach frontowych paradowanie z tak wielkimi emblematami byłoby ryzykowne dla posiadacza i co najwyżej satysfakcjonujące dla strzelca wyborowego, znacznie ułatwiające mu pracę ;-)
%20.%20Ze%20zbior%C3%B3w%20prywatnych%20Michai%C5%82a%20Trenikhina.jpg) |
| Przykład kompozycji wieloelementowej na czapki galowe (paradne) - źródło Internet - studio fotografki Ekateriny Aleshinskiej . Ze zbiorów prywatnych Michaiła Trenikhina |
Paradne zestawienia często były zespalane ze sobą tak by orzeł i wstęga stanowiły jedność.
 | |
|
 | |
|
Natomiast tajemnicze gwiazdy na paradnych nakryciach głowy tyczą się jednostek gwardyjskich. Gwiazda orderowa św. Andrzeja, jest takim elementem wyróżniającym szczególnie zasłużone oddziały noszące przydomek ,,gwardyjskie".
 | |
Czako oficerskie gwardyjskie z wkomponowaną wstęgą nagrodową
|
Tak też dobrnęliśmy do części szczegółowej, czyli...
Czyli napiszemy kilka zdań o samych wstęgach, prezentując kilka.
Na początek sprawa koloru wstęgi. otóż ceremonialnie każda jednostka posiadała orkiestrę wojskową. Kolor instrumentów rzutował na kolor wstęgi !! Czyli mieliśmy wstęgi srebrne i złote, w zależności w jakim kolorze były instrumenty muzyczne jednostki. Ot rosyjska, sympatyczna ,,fanaberia" :-) Oficerskie były chyba istotnie złocone i srebrzone, a dla niższych rang po prostu mosiężne, polerowane lub bielone cyną.
Wymiary, tutaj do ogólnych przepisów nie dotarłem, niestety. Ale dotarłem do opisu regulaminowego jednej ze wstęg. Przykładowo : Wstęga na nakrycie głowy „Za wyróżnienie w wojnie tureckiej 1877 i 1878”. Wymiary wstęgi: długość 119,6 cm, szerokość 19,6 cm, grubość 1,5 mm. W dalszej części prezentuję wymiary jednej ze wstęg z dokładanym orłem. Tez nie wiem, czy aby nie jest do doprecyzowanie odnośnie jednej wstęgi czy ogólne.
Podejrzewam, że regulaminowo wstęga miała długość 120 mm a szerokość 20 mm. Bez tych dziesiętnych części po przecinku, z wyjątkiem grubości.
No i wreszcie same wstęgi. Naliczono do dnia dzisiejszego mniej więcej około 200 wstęg z odmianami.... Prezentowanie wszystkich które zostały nadane wraz z odmianami to zadanie niemożliwe.
Ale kilka najbardziej charakterystycznych owszem można pokazać, już bez technicznych opisów, ewentualnie z zaznaczeniem ich rzadkości i może prawdopodobieństwem ich napotkania na naszych aukcjach.
O badaniach terenowych się nie wypowiadam, nie moja działka ;-)
Ostatnia nieporuszoną kwestią jest mocowanie wstęgi.
mamy dwa systemy. Fabryczny i ,,okopowy". Fabryczny polega na zamocowaniu dwóch taśm z tego samego materiału co wstęga - lutowanych do wstęgi, poniżej na zdjęciu.
 |
| Źródło- Aukcja 24 OneBid - Dom Aukcyjny Art. Magnat |
System ,,okopowy" polegał na doraźnym przymocowaniu wstęgi do czapki po odpadnięciu taśm mocujących. Najprostszym było zrobienie dziurek i mocowanie zwykłą nicią lub cienkim drutem - poniżej na zdjęciu. mam podejrzenie, że w okresie około wojennym niektóre zakłady grawerskie stosowały otwory do mocowania by obniżyć koszty produkcji.
 |
| Źródło- Aukcja 11 OneBid - Rzeszowski Dom Aukcyjny |
No to teraz kilka zdjęć wstęg. Do cen nie będę się ustosunkowywał, ceny są różne ostatnio coraz wyższe....
Pierwsza to ,,ogólnowojskowa" wstęga juz pokazywana czyli ewolucyjny twór pierwowzoru z tarczą, tym razem wstęga «За отличие» w całej krasie, spotykana na naszych aukcjach:
 | |
|
Kolejna będzie mało budująca dla nas Polaków wstęga „Za Warszawę 25 i 26 sierpnia 1831”. Wiadomo, że w te daty w kalendarzu gregoriańskim dla nas to 6-7 września 1831 roku. Daty oznaczające szturm armii generała Paskiewicza na Warszawę, wraz z jej upadkiem. Spotykana na aukcjach, raczej rzadka.
 |
| Wstęga ,,Za Warszawę.." - źródło Internet domena publiczna Internet |
A teraz mamy wstęgę (oficerską) ,,ZA SEWASTOPOL 1854 i 1855". Zwróćmy uwagę, że niektóre wstęgi podają szczegółowe daty z dniem bitwy, a niektóre odnoszą się do wydarzenia ogólnego jak ta poniżej. Odznaki te z okresu wojen krymskich są spotykane nawet często.
.jpg) |
| Wstęga ,, Za Sewastopol.." - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
A znowuż niektóre łączą cechy wstęgi «За отличие» z wydarzeniem roku jak na tej poniższej, której treść dotyczy wojny rosyjsko-japońskiej "За отличие в 1905 году". Wstęgi z okresu wojny z Japonią to szczególny rarytas, zwłaszcza niektóre.
.JPG) |
| Wstęga ,, Za wyróżnienie w 1905 roku" - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
I jeszcze taka "За отличие в 1855 году".
.jpg) |
| Wstęga ,, Za wyróżnienie w 1855 roku" - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
Bywały i wstęgi łączące wydarzenia na przestrzeni lat jak chociażby ta poniżej: „Za wyróżnienie w czasie podboju Kaukazu Zachodniego w 1864 r. oraz w wojnie tureckiej 1877 i 1878 r.”. Tych wstęg spotyka sie u nas najwięcej, mam na myśli nie tą konkretną ale wstęgi za wojnę z Turcją i za Zachodni Kaukaz.
 |
| Wstęga „Za wyróżnienie w czasie podboju Kaukazu Zachodniego w 1864 r. oraz w wojnie tureckiej 1877 i 1878 r.”. - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
Mamy i przykład łączenia wstęgi z orłem ,,Za wyróżnienie podczas podboju Kaukazu Zachodniego w 1864 r". Wstęga jest zespolona grawersko z orłem. Czasami jest brak zespolenia i ,,wstęga sobie a orzeł sobie" :-) Spotykana w sklepach online, droga ;-)
 |
| „Za wyróżnienie w czasie podboju Kaukazu Zachodniego w 1864 r." wraz z orłem. - źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
Występować mogą i wstęgi bez dat, ale z podaniem miejsca, dla którego są ustanowione jak ta poniżej „Za Sewastopol”, domyślać sie należy, że chodzi o okres wojen krymskich.
 |
| Wstęga „Za Sewastopol”- źródło Internet domena publiczna strona www.smolbattle.ru |
Sporo wstęg przyznanych było za wojnę rosyjsko-japońską 1904-05. Troszkę o tej wojnie pisałem i można poczytać jak ktoś ma ochotę
A poniżej wstęgi, z których ta za ,, Za Port Arthur w 1904 roku", jest bardzo ceniona. Widziałem na aukcji chyba dwa razy.
 |
| Wstęga ,,Za Port Artur 1904 r." - źródło Internet domena publiczna |
Jeszcze raz wojna z Japonią, tą tez widywałem na Ebay.
 |
| Wstęga ,,Za wyróżnienie w wojnie z Japonią w 1904 i 1905 roku" - źródło Internet domena publiczna |
A teraz trochę archiwaliów i dokumentów związanych ze wstęgami
 |
| Niektóre ze wstęg nagrodowych - źródło Internet domena publiczna |
 |
| Niektóre ze wstęg nagrodowych z okresu wojny z Turcją, rysunki - źródło Internet domena publiczna |
 |
| Niektóre ze wstęg nagrodowych - źródło Internet domena publiczna |
 |
| Niektóre z orłów czapkowych w tym ze wstęgą - źródło Internet domena publiczna |
 |
| Futrzane papachy i ih oznakowanie denka czapki przykład barwności carskiej armii - źródło Internet domena publiczna |
I tutaj w zasadzie zakończylibyśmy nasze amatorskie rozważania o wstęgach nagrodowych imperialnej Rosji. Zdaję sobie sprawę, że ta dyskusja nie wyczerpuje tematu i sporo istotnych rzeczy pominąłem. Ba nawet nie zamieściłem pewnych rzadkości co do wstęg. Ale dla chcącego nic trudnego, trzeba szperać i czytać, chociaż literatury w języku polskim czy angielskim nie ma i trzeba sie posiłkować literaturą w języku Puszkina. Dla starszego pokolenia problem mniejszy, trzeba sięgnąć do szkoły podstawowej, gdzie wbijano do uczniowskich głów ten język, który warto znać tak czy inaczej, bo języki sąsiadów powinno się poznawać :-)
Nie będę prezentował fragmentów wstęg odnalezionych przez poszukiwaczy, bo to widok romantyczno-tragiczny. To fragmenty świadczące o burzliwych dziejach wojennych, czasami nieczytelne, czasami z fragmentów da sie odczytać za jakie wydarzenie została nadana. Ale nie da sie odczytać losów człowieka, który ją nosił, czy z duma lub nienawiścią, tego nie wiemy, wiemy tylko, że nie chciał zapewne ginąć za swojego cara tak jak to przedstawiała propagandowa literatura.
 |
| Propagandowy plakat rosyjski - źródło Internet domena publiczna |
Do usłyszenia :-)
Bardzo ciekawy temat. Niestety śliskość walorów każe tylko się przyglądać.
OdpowiedzUsuńDziękuję za miłe słowa, co do podróbek w tej materii nie jest najgorzej na szczęście 😁
Usuń